چهارمین شاخه یوگا، پرانایاما است. پرانا به معنای تنفس، زندگی، نیروی حیاتی، باد، انرژی و قدرت و هم به معنای روح در برابر بدن است و به شکل جمع به معنای نفس های حیاتی به کار می رود. آیاما به معنای طول، بسط، کش دادن یا محدودیت است. پس پرانایاما به معنای بسط دادن نفس و کنترل آن است. این کنترل روی تمام کارکردهای تنفس است یعنی دم، بازدم و حبس یا نگه داشتن که هم حبس دم می شود و همه حبس بازدم.
هاتا یوگا پرادیپیکا هشدار می دهد:«همان گونه که شیر ها و فیل ها بسیار آهسته و با احتیاط رام می شوند، پرانا نیز باید بسیار آهسته و با درجه بندی که طبق توانایی و محدودیت‌های بدنی اندازه گرفته می‌شود، باید تحت کنترل درآید.
یوگی روش‌های تنفس عمیق و آهسته را دنبال می‌کند و این روش‌ها سیستم تنفسی را قوی و سیستم عصبی را آرام می‌کند و ذهن آزاد و مناسب برای تمرکز می شود. البته شاگرد و با تمرین نادرست پرانایاما چنین اختلال به بدن خودش می آورد مثل سکسکه، نفخ، آسم، سرفه، ترشح بینی و دردهای سر و چشم و گوش، تحریک عصبی. یاد گرفتن دم بازدم های آهسته و عمیق و منظم مدت زیادی طول می‌کشد. پیش از تمرین حبس، باید در اینها مهارت یابید.
اگر نفس چیره باشد خواسته ها و حواس در کنترل است و ذهن آرام می شود ولی با نفس بی نظم، ذهن آشفته و ناراحت است. بنابراین، یوگی در علم نفس، مهارت کسب می‌کند و با تنظیم و کنترل نفس ذهن را کنترل و آرام می‌کند و تمرین پرانایاما از پرسه‌زدن ذهن جلوگیری کنند.
برگرفته از کتاب پرتوی بر یوگا، نوشته ی استاد آینگر